Fólkið í kjallaranum

Að starfa sem bókavörður er gefandi, skemmtilegt og fjölbreytt starf. En launin eru ömurleg.

Bókaverðir sinna fjölbreyttu og krefjandi starfi þar sem þjónustulund og fjölhæfni eru skilyrði. Þá er kerfisþekkingar krafist.

Bókaverðir ganga í nánast öll störf á bókasafni, önnur en skráningu gagna. Við sinnum afgreiðslustörfum, leitum að gögnum fyrir viðskiptavini og hjálpum þeim að nýta safnkostinn. Við hjálpum námsmönnum við heimildaleit og grúskurum erum við innan handar, sem og margt annað sem alltof langt mál væri að telja upp í stuttri grein.

Bókasöfn og starf bókavarða hafa á stuttum tíma stokkið úr fornöld til nútímans. Því gæti skilgreiningin á starfi bókavarða (eins og hún er sett fram á vef Sambands íslenskra sveitarfélaga) verið frá öndverðri síðustu öld því miðað við hana eiga bókaverðir að vera hjálpsamir og góðir að raða bókum í hillur. Skilgreiningin er svo úreld að það væri nær að bifvélavirkjar gerðu við hestakerrur. Launin eru svo í fullkomnu samræmi við starfslýsinguna, og er það með ólíkindum að þessari starfsstétt skuli með svo áberandi og ósvífnum hætti haldið niðri í kjallaranum. Um leið er það grátlegt að stéttin skuli hafa sætt sig við þessi ömurlegu kjör áratugum saman.

Hvað veldur þessu? Getur það tengst áratugalangri launakúgun kvenna? Þetta er kvennastarf, því yfirgnæfandi meirihluti bókavarða á Íslandi eru konur, þótt hér sé það karlmaður sem skrifar. Í kjölfarið verður því að spyrja: Eru konur svona aumar í launabaráttu eða liggja hér einhverjar annarlegar og kynjatengdar ástæður að baki? Gæti ástæðan fyrir þessum aumu kjörum verið sú að þeir sem stjórna í stéttarfélögunum, sveitarfélögunum og hjá ríkinu hafi enga þekkingu eða skilning á starfi bókavarða? Eða er þeim alveg skítsama?

Mánaðarlaun bókavarðar í 100% starfi eru undir 200 þúsund krónum eftir skatta. Jafnvel þótt þeir taki þá aukavinnu sem í boði er ná launin ekki 200 þúsund krónum. Bókaverðir draga varla fram lífið með þessum launum, sem eru litlu hærra en atvinnuleysisbætur.

Þetta getur ekki gengið svona. Fá dæmi um verri laun finnast hér á landi. Það er skömm að því að heil stétt af harðduglegu fólki skuli bera svo lítið úr býtum fyrir mikla og krefjandi vinnu, og umhugsunarefni fyrir þá sem velta vöngum yfir kynbundnum launamun.

Ég rýf þögnina með þeirri kröfu að starf bókavarða verði metið að verðleikum. Að það verði skilgreint á nýjan leik og fært til nútímans. Þá kröfu set ég einnig fram að heiti starfsins skuli verða „þjónustufulltrúi“ með þeirri launahækkun sem því fylgir. Kjallaradvöl bókavarða í starfslýsingu og launum skal ljúka.

Þessar kröfur mínar er hvorki óeðlilegar né nýjar af nálinni: Það er fordæmi fyrir þeim. Forstöðumaður bókasafns Mosfellsbæjar, Marta Hildur Richter, fékk það í gegn með dugnaði sínum, og velvilja þáverandi bæjarstjóra, Ragnheiðar Ríkharðsdóttur, að heiti bókavarða skyldi breytt í þjónustufulltrúa. Með þeirri breytingu fylgdi launahækkun um sjö flokka. Þarna voru tvær sterkar konur sem stuðluðu að eðlilegri stöðu- og launahækkun bókavarða. Sama staða er í Hafnarfirði í dag; kona er forstöðumaður bókasafnsins og kona er bæjarstjóri, og báðar sterkar; sé viljinn fyrir hendi hjá þeim er ekkert því til fyrirstöðu að það sama gerist í Hafnarfirði, og um land allt, og það sem gerðist í Mosfellsbæ á sínum tíma. Vilji er afl.

Það gerist ekkert með hvísli á kaffistofum. Ef ekki er látið til skarar skríða á réttum stöðum verður engu breytt. Það er komið að því að stétt bókavarða vakni til vitundar og hætti að sætta sig við ömurleg launakjör. Ég krefst úrbóta og trúi ekki öðru en að aðrir bókaverðir taki undir með mér. Það skal gerast. Það mun gerast.

Svanur Már Snorrason er bókavörður á bókasafni Hafnarfjarðar og verðandi þjónustufulltrúi.

Greinin birtist í Fréttablaðinu og á Vísi 28. febrúar 2014