05.00.65 –
Gagnrýni og ritdómar
Kennarar: Ástráður Eysteinsson og
Auður Aðalsteinsdóttir
Dálítil
greinargerð
Það
er dálítið skrýtið með þetta val mitt á þessari ljóðabók,
Ljósar hendur,
sem Fjölvaútgáfan gaf út árið 1997. Hún vakti athygli mína
fyrir það hversu óhemjuljót í útliti mér finnst hún vera.
Æpti á mig, taktu mig, taktu mig! Tók hana, las hana og sá ekki
eftir því. Er ekki líka einhversstaðar skrifað að útlitið sé
ekki allt og einnig að ekki skuli bók dæmd eftir kápunni? En hins
vegar er það nú líklegt að ljótt útlit bókar fæli frá
frekar en hitt – að ég sé frekar undantekning, að fæstum
finnist ljótleikinn að einhverju leyti forvitnilegur. En svo eru
skoðanir varðandi útlit mismunandi og eflaust finnast þeir sem
finnst útlit þessarar litlu ljóðabókar vera fallegt - þetta er
svo persónubundið.
Ég held að útlit
bókar geti skipt miklu máli varðandi sölu hennar.
Þessi
ljóðabók, Ljósar hendur,
er sýnisbók á ljóðum þriggja skálda og hafði ég aðeins
heyrt um eitt þeirra og lesið eitthvað eftir, Vilborgu
Dagbjartsdóttur. Um hinar tvær hafði ég ekkert heyrt og ekkert
eftir þær lesið. Þær heita Ágústína Jónsdóttir og Þóra
Jónsdóttir. Það var gaman að uppgötva þessar tvær, og þá
sérstaklega Þóru. Það mætti alveg heyrast meira í henni, en
kannski hlusta ég ekki nógu vel?
Ljósar
hendur
Ljósar
hendur er titill á ljóðabók
skáldanna Ágústínu Jónsdóttir, Vilborgar Dagbjartsdóttur og
Þóru Jónsdóttur. Segja má að þetta sé tilfinninganæmt og
trúarlegt heiti á innihaldsríkri bók sem kemur í smáu broti,
er ríkulega myndskreytt. Aftan á bókarkápu stendur að hún hafi
verið sett saman af því tilefni “hvað sumarið var indælt með
sólskini, yl og gróanda”og því má segja að það stafi ljómi
af heiti hennar.
Það var
Þorsteinn Thorarensen sem valdi skáldkonurnar í bókina en sjálfar
völdu þær hver sín ljóð.
Vilborg Dagbjartsdóttir
Valið
á ljóðum Vilborgar Dagbjartsdóttur í
þessa bók einkennist öðru fremur af mjög svo myndríkri og
viðkvæmri náttúruskynjun. Í ljóðum hennar gætir ríkrar
viðleitni til að treysta samband mannsins við umhverfi sitt og
uppruna og vökva rætur þess. Vilborg er þjóðlegt og móðurlegt
skáld og hinar ýmsu myndir náttúru, lands, sögu og trúar eru
henni hugleiknar. Hlýju stafar frá ljóðum Vilborgar og hún
höfðar nokkuð oft til barnsins sem býr í lesandanum og kveikir
með honum hugrenningar um staði og stund, vekur í brjósti hans
kenndir og tilfinningar sem mega helst ekki gleymast. Í Maríuljóði
sínu blandar Vilborg saman bernskuminningunni á áhrifaríkan hátt,
við móðurlega hlýju og trúarlegt myndmál:
Nú breiðir María
ullina sína hvítu/á himininn stóra./María sem á svo mjúkan
vönd/að birta með englabörnin smáu.
Fuglinn sem á hreiður
við lækinn/í hlíðinni sunnan við bæinn/er kallaður eftir
henni./Það er Maríuerla.
Í
ljóðum Vilborgar blandast bernskan oft
saman við djúpa lífsreynslu. Einn styrkleiki Vilborgar, af mörgum,
í ljóðagerð hennar, snýr að ræktunarsemi mannskepnunnar við
sig sjálfan, náttúruna, land og sögu. Með því að skynja og
skilja hið liðna og setja það í nýtt samhengi, hlúir maðurinn
að rótum sínum og er mun betur í stakk búinn að skilja heiminn
í kringum sig og sitt eigið líf.
Þóra Jónsdóttir
Þá
er komið að henni Þóru Jónsdóttir og fannst mér hennar kafli í
bókinni hvað athyglisverðastur og ánægjulegastur. Hennar
áhrifaríkustu einkenni í ljóðum þessarar bókar
má finna í náttúrumyndum hennar sem oft eru dregnar upp á mörkum
árstíða og ástríðna, á mörkum dags og nætur eða á mörkum
hins ókomna og hins liðna. Þóru náttúrumyndir höfða afar
sterkt til tilfinninga lesandans og líklega er það vegna þess
hversu þær eru dregnar einföldum og skýrum dráttum - en spegla
um leið dulvitund mannskepnunnar - þrár hennar og óskir, ástríður
og langanir. Ágætis dæmi um það er ljóðið um strokuhestinn
brúna:
Söðlaðu mér
strokuhestinn brúna
Þann sem gengur einn á
heiðinni/og hneggjar
með styggð í faxi/firrð
í augum/og allan gang í hófum.
Í
bók þessari búa flest ljóð Þóru
Jónsdóttur yfir seiðmögnuðum og skemmtilegum áhrifum. Þau
virðast einföld og láta ekki mikið yfir sér við fyrstu sýn með
auknum lestri þeirra kemur smám saman í ljós margræðni þeirra
og dulúð.
Ágústína Jónsdóttir
Ég skynjaði í
ljóðum Ágústínu Jónsdóttur sterka trúarlega og
erótíska/kynferðislega samlifun með því öllu sem býr í heimi
mannskepnunnar og móður hennar, náttúrunni. Ljóðmælandinn
endurspeglar mynd sína og tilfinningar og hvatir í því öllu sem
nokkurn lífsanda dregur. Víða blandar Ágústína saman í ljóðum
sínum útlínum manns og náttúru og sýnir með því að allt
þetta líf er af sömu rótinni runnið. Hvatalíf mannsins og
frjósemi náttúrunnar myndar samfellda heild og springur út í
tilfinninganæmri og stundum lostafullri upplifun. Hún yrkir um
goshverinn með eftirfarandi hætti:
Bandingi/haldinn
óþoli/ástríðufull kvika/rís hnígur rís
frumkraftur
Þyrstur í
frelsi/lostafull togstreita/uns allar hömlur bresta/ólgulindin
brýst fram/inn í þráðan heim
Þetta
erótíska/kynferðislega myndar baksvið
flest allra ljóða Ágústínu sem hún skynjar oft í hillingum eða
draumum. Hennar ljóðmál býr fyrst og fremst yfir táknrænum
áhrifamætti, því styrkur þess liggur ekki endilega í efnislegri
tilvísun heldur í því sem kalla mætti, sefjunarmátt
ljóðmálsins. Sem dæmi um það beitir hún trúarlegum og
goðsögulegum táknum og blandar oft saman með áhrifaríkum hætti
háspekilegri sinni lífssýn og erótískri upplifun. Ljóðform
Ágústínu sem og tungutak er hreint og tært.
Dálítið niðurlag
Ljósar
hendur er mjög vel valin sýnisbók á
ljóðum þessara þriggja athyglisverðu ljóðskálda. Innihaldið,
orðin, ljóðin, eru góð en það sama verður ekki sagt um
útlitið. Það er hræðilegt. Algjörlega ofskreytt og það er á
mörkunum að ljóðin hreinlega týnist innan um allt skrautið sem
er afar ósmekklegt og er þá frekar vægt til orða tekið. Útlitið
dró mig þó að bókinni en því miður held ég að það hafi
ekki margið aðrir dregist að því. Það er synd því ljóðin
eru góð.
Svanur Már Snorrason
